شفاعت و توسلشفاعت و توسل روحیه‌ی امید، تلاش مضاعف و رسیدن به موفقیت در زندگی را در انسان احیاء می‌کند و در رسیدن به سعادت ابدی به وی کمک می‌رساند. فهرست مندرجات۱.۱ - شفاعت در لغت ۱.۲ - تعریف شفاعت نزد متکلمین شیعه ۱.۳ - تعریف شفاعت نزد متکلمین اهل سنت ۲ - تعریف توسل ۳ - دو تفسیر از شفاعت ۳.۱ - شفاعت باطل و صحیح ۳.۲ - شرایط شفاعت شوندگان ۳.۲.۱ - رضایت خداوند از شفیع ۳.۲.۲ - حفظ اصل ایمان ۳.۲.۳ - عمل به دستورات دینی ۳.۲.۴ - رابطه‌ی معنوی شفاعت شونده ۴ - شفاعت کنندگان ۴.۱ - پیامبر اکرم ۴.۲ - اهل بیت علیه‌السّلام ۴.۳ - قرآن کریم ۴.۴ - توبه ۴.۵ - علماء، شهدا و مومنین ۵ - محرومین از شفاعت ۵.۱ - اهل شک و شرک، اهل کفر ۵.۲ - منکر شفاعت ۵.۳ - حاکم ستمگر و غالی ۵.۴ - سبک شمارنده نماز ۵.۵ - ناصبی ۶ - موارد کاربردی در مباحث علمی ۷ - موارد کاربردی در زندگی ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - تعریف شفاعت و توسل۱.۱ - شفاعت در لغتشافع یعنی کسی که از غیر خودش طلب شفاعت می‌کند و می‌گوید نزد فلان شخص واسطه و شفیع من باش. اسم مصدر (حاصل و نتیجه ی مصدر) آن شفاعت است و کسی را که طلب شفاعت می‌کند شفیع می‌نامند. (الشفع به معنای ضمیمه کردن چیزی به مثل خودش است و به مشفوع گفته می‌شود) مثلا عصای دست نیازمند به عصا را شفیع گویند، چون صاحب عصا به واسطه ی ضعف بدن و پا و کمر محتاج به عصاست و این عصا کمک می‌کند و رفع نیازمندی او را می‌نماید، و برای حرکت و راه رفتن به واسطه ی تکیه به عصا نیازمندی او مرتفع و جبران می‌گردد. ۱.۲ - تعریف شفاعت نزد متکلمین شیعهسید مرتضی می‌فرماید: حقیقت شفاعت و فایده‌ی آن طلب برداشتن عقاب از کسی است که مستحق عقاب است، البته کلمه ی شفاعت مجازا در مورد درخواست رسیدن منافع به شخص نیز به کار می‌رود، و در این که حقیقت شفاعت در مورد طلب برداشتن ضرر و عقاب و عذاب است هیچ اختلافی نیست. ۱.۳ - تعریف شفاعت نزد متکلمین اهل سنتامتیاز شفاعت خواهی در مورد کسانی که اهل گناه کبیره هستند برای پیامبران و بنده گان خوب خدا به واسطه ی اخبار و روایات زیادی ثابت شده است. [۴]
العقائد النسفیه، لابی حفص النسفی، ص۱۴۸.
[۵]
امام ناصر الدین اسکندری مالکی، الانتصاف فیما تضمنه الکشاف من الاعتزال، ج۱، ص۲۱۴.
[۶]
شرح صحیح مسلم، للنووی، ج۳، ص۳۵.
۲ - تعریف توسلدر لغت به معنای انجام دادن کاری برای تقرب به یک چیز یا شخص است. و در اصطلاح به این معناست که انسان در هنگام دعا و استغاثه، به درگاه الهی چیزی عرضه کند که واسطه ی پذیرش توبه و اجابت دعای او و بر آورده شدن درخواستش باشد، مانند صفات و اسمای الهی یا نام پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و دعای آن حضرت یا نام اولیای عظیم الشان و فرشتگان . ۳ - دو تفسیر از شفاعت۳.۱ - شفاعت باطل و صحیحاین لفظ در عرف و شرع به دو معنی متفاوت گفته می‌شود: ۱. شفاعت در لسان عامه به این گفته می‌شود که شخص شفیع از موقعیت و شخصیت و نفوذ خود استفاده کرده و نظر شخص صاحب قدرتی را در مورد مجازات زیـردستان خود عوض کند. ۲. مفهوم دیگر شفاعت بر محور دگرگونی و تغییر موضع (شفاعت شونده) دور می‌زند یعنی شخص شفاعت شونده موجباتی فراهم می‌سازد که از یک وضع نامطلوب و در خور کیفر بیرون آمده و به وسیله ی ارتباط با شفیع، خود را در وضع مطلوبی قرار دهد که شایسته و مستحق بخشودگی گردد. و شفاعت در منطق اسلام از این نوع است. ۳.۲ - شرایط شفاعت شوندگان۳.۲.۱ - رضایت خداوند از شفیعرضایت خداوند (از شفیع و شفاعت شونده): قرآن کریم می‌فرماید: «در آن روز، شفاعت کسی سودمند نیست، مگر آن کسی که خدای رحمان به او اجازه دهد.» قرآن کریم می‌فرماید: «وشفیعان شفاعت نمی‌کنند، مگر برای کسی که مورد رضایت و پسند خداوند باشد.» ۳.۲.۲ - حفظ اصل ایمانحفظ اصل ایمان : رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرموده است: «شفاعت برای تردیدکنندگان، مشرکان و کافران نیست بلکه برای مؤمنان یکتاپرست است.» [۱۳]
میزان الحکمه، ج۴، ص۱۴۷۲، ح۹۴۸۲.
۳.۲.۳ - عمل به دستورات دینیعمل به دستورات دینی: امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید: «هرکس دوست دارد شفاعت در مورد او سودمند واقع شود، باید در صدد جلب رضایت خداوند برآید. بدانید هیچ کس رضایت خداوند را جلب نخواهد کرد مگر با اطاعت از خدا و پیامبر و اولیای الهی از آل محمد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم » ۳.۲.۴ - رابطه‌ی معنوی شفاعت شوندهرابطهی معنوی شفاعت شونده و شفیعان: کسانی مورد شفاعت قرار می‌گیرند که در دنیا ارتباط روحی و معنوی خاصی بین آنان و شافعان برقرار شده باشد. ( امام باقر علیه‌السّلام درباره‌ی این آیه فرمودند: شفاعت پیامبر تنها برای کسانی است که از نظر عمل و گفتار مورد رضایت باشند و بر مودت آل پیامبر علیه‌السّلام زندگی کرده و بر آن مرده‌اند.) در نگاه امام خمینی یکی از لوازم و شرایط شفاعت، رابطه معنوی شفیع و شفاعت شونده است و این رابطه باید به‌گونه‌ای باشد که فرد، استعداد نایل شدن به شفاعت را داشته باشد و اگر این استعداد در این دنیا حاصل نشود، شاید در عالم برزخ، پس از مراحل گوناگون و بلکه عذاب‌های برزخی، شایستگی شفاعت در او پیدا شود. ایشان، با استناد به برخی آیات الهی، شفاعت را امری ثابت و مسلم می‌داند و درعین‌حال معتقد است معلوم نیست که افراد در چه شرایط و زمانی از شفاعت بهره‌مند می‌شوند، به همین دلیل، شفاعت نباید انسان را مغرور کند؛ بلکه باید او را امیدوار سازد؛ امیدی که او را به سمت اطاعت هدایت کند نه به‌سوی گناه. به اعتقاد امام خمینی یکی از شرایط مهم شفاعت شوندگان، باقی‌ماندن نور ایمان، توحید و ولایت است؛ [۱۸]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۷۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
زیرا نور ایمان است که با نور ولایت ولی، همراه می‌شود و موجب شفاعت او می‌گردد. ازاین‌جهت افرادی که از توحید و ولایت بی‌بهره‌اند، ممکن نیست به شفاعت نایل شوند. [۱۹]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۲۶۷-۲۷۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
[۲۰]
خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۷۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.
بنا بر نظر ایشان، اگر دست انسان از شفاعت شافعان دیگر کوتاه شود، نور فطرت توحید و با نور شافع اکبر خداوند همراه و موجب نجات او می‌شود. [۲۱]
خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۶۰۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
به اعتقاد امام خمینی کسی که امید به شفاعت دارد، باید در این عالم با سعی و کوشش، رابطه خود را با شافعان حفظ کند، زیرا اگر بار گناهان او سنگین باشد، ممکن است مشمول شفاعت نشود. ایشان، شرایط شفاعت را بیداری از خواب غفلت و پاک‌سازی روحی از رذایل اخلاقی و تناسب پیداکردن با اولیای الهی می‌داند که بدین‌وسیله شخص مشمول شفاعت شافعان خویش قرار می‌گیرد. امام خمینی بر این اعتقاد است که بهره‌مندی شخص از فیض عظیم شفاعت سبب حفظ نور ایمان، هدایت، رشد و ایجاد رابطه قوی معنوی با اولیای الهی می‌شود. [۲۳]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۶، ص۴۳۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۴ - شفاعت کنندگان۴.۱ - پیامبر اکرمپیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به استناد: «ولسوف یعطیک ربک فترضی» و «عسی ان یبعثک ربک مقاما محمودا» ۴.۲ - اهل بیت علیهالسّلامرسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: عن النبی : «انی اشفع یوم القیامه فاشفع، و یشفع علی فیشفع و یشفع اهل بیتی فیشفعون.» «در روز قیامت من شفاعت می‌کنم و شفاعتم پذیرفته می‌شود و علی شفاعت می‌کند و شفاعتش پذیرفته می‌شود و اهل بیتم نیز شفاعت می‌کنند و شفاعتشان پذیرفته می‌شود.» ۴.۳ - قرآن کریمپیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: عن النبی : «تعلموا القرآن؛ فانه شافع یوم القیامه.» «قرآن را بیاموزید؛ زیرا که قرآن در روز قیامت شفاعت کننده است.» [۲۷]
مسند ابن حنبل، ج۸، ص۲۷۳، ح۲۲۲۱۹.
۴.۴ - توبهرسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: عن النبی : «لا شفیع انجح من التوبه.» «شفیعی کارآمدتر از توبه نیست.» ۴.۵ - علماء، شهدا و مومنینپیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «ثلاثه یشفعون الی الله عزّوجلّ فیشفعون: الانبیاء، ثم العلماء، ثم الشهداء.» «سه گروه نزد خدای عزّوجلّ شفاعت می‌کنند و شفاعتشان پذیرفته می-شود: پیامبران ، سپس عالمان، و بعد شهیدان.» و عنه صلی الله علیه و آله: «الشفاعه للانبیاء و الاوصیاء و المؤمنین و الملائکه.» ؛ شفاعت کردن، مخصوص پیامبران و اوصیا و مؤمنان و فرشتگان است. ۵ - محرومین از شفاعت۵.۱ - اهل شک و شرک، اهل کفرپیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «الشفاعه لا تکون لاهل الشک و الشرک، و لا لاهل الکفر و الجحود، بل یکون للمؤمنین من اهل التوحید.» «نه شکاکان و مشرکان شفاعت شوند و نه کافران و منکران؛ بلکه شفاعت مخصوص مؤمنان یکتاپرست است.» ۵.۲ - منکر شفاعتپیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «من لم یؤمن بشفاعتی فلا اناله الله شفاعتی.» «کسی که به شفاعت کردن من ایمان نداشته باشد، خداوند شفاعت مرا به او نرساند.» ۵.۳ - حاکم ستمگر و غالیپیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «رجلان لا تنالهما شفاعتی: صاحب سلطان عسوف غشوم، و غال فی الدین مارق.» «شفاعت من به دو کس نمی‌رسد: قدرتمند مستبد و ستمگر، و غلو کننده خارج شده از دین .» ۵.۴ - سبک شمارنده نمازپیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم فرمود: «لا ینال شفاعتی من استخف بصلاته، و لا یرد علی الحوض لا و الله.» «کسی که نماز را سبک بشمارد به شفاعت من دست نیابد، و به خدا سوگند که در کنار حوض کوثر بر من وارد نشود. [۳۴]
محاسن، ج۱، ص۱۵۹، ح۲۲۳.
۵.۵ - ناصبیامام صادق علیه‌السّلام فرمود: «لو ان الملائکه المقربین و الانبیاء المرسلین شفعوا فی ناصب ما شفعوا.» «حتی اگر فرشتگان مقرب و پیامبران مرسل درباره فرد ناصبی شفاعت کنند، شفاعتشان پذیرفته نمی‌شود.» [۳۵]
محاسن، ج۱، ص۲۹۴، ح۵۸۷.
۶ - موارد کاربردی در مباحث علمی۱. شبهه ی وارده در مبحث عدل الهی که می‌گوید: «شفاعت و توسل به اولیای او با عدل الهی منافات دارد» مرتفع می‌گردد. ۲. شفاعت و توسل منافاتی با توحید عبادی، علم و سنت‌های الهی ندارد. ۳. جایگاه و نقش امامت در عالم تکوین و تشریع مشخص می‌گردد. ۷ - موارد کاربردی در زندگی۱. امید به شفاعت اولیای الهی به عنوان یک عامل بازدارنده به شما نوید می‌دهد که اگر خود را اصلاح کنید، ممکن است گذشته شما از طریق شفاعت نیکان و پاکان جبران گردد. (الامام الباقر و الامام صادق علیه‌السّلام : «و الله لنشفعن، و الله لنشفعن فی المذنبین من شیعتنا حتی تقول اعداؤنا اذا راوا ذلک: «فما لنا من شافعین و لا صدیق حمیم.» . امام باقر و امام صادق علیهما السلام: به خدا سوگند که ما شفاعت می‌کنیم؛ به خدا سوگند که ما در حق شیعیان گنه کارمان شفاعت می‌کنیم، چندان که دشمنان ما با دیدن آن می‌گویند: «ما را نه شفاعت کنندگانی است و نه دوستی مهربان») ۲. مسلما کسی که امید به شفاعت دارد، می‌کوشد به نوعی رابطه معنوی با اولیای الهی را برقرار سازد و کاری که موجب رضای آنهاست، انجام دهد و پیوندهای محبت و دوستی را نگسلد. («شافع الخلق العمل بالحق و لزوم الصدق.» ؛ شفیع مردمان، عمل به حق است و پایبندی به صداقت و راستی.) [۴۰]
غرر الحکم، ح۵۷۸۹.
۳. شفاعت، موجب ایجاد انگیزه برای انجام وظائف دینی می‌شود. (عن الباقر علیه‌السّلام : «یشفع الرجل فی القبیله، و یشفع الرجل لاهل البیت، و یشفع الرجل للرجلین علی قدر عمله، فذلک المقام المحمود.» ؛ انسان برای قبیله ی خود شفاعت می‌کند؛ انسان برای خانواده ی خود شفاعت می‌کند؛ انسان به اندازه ی عمل خود در حق دو نفر شفاعت می‌کند؛ این است آن مقام پسندیده.) ۴. با تبیین صحیح شفاعت و توسل، وحدت در جوامع اسلامی پایدار و نقشه ی دشمنان خنثی می‌شود. ۵. مشروط کردن شفاعت و توسل به وجود رابطه معنوی و هم سنخی عقیدتی و عملی میان شفیعان و شفاعت شوندگان، موجب الگوگیری از ایشان است و نقش تربیتی مهمی را در سعادت و رستگاری انسان‌ها دارد. ۸ - پانویس۹ - منبع• دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، سایت بلاغ،برگرفته از مقاله«شفاعت و توسل». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های کلامی امام خمینی
|